Er zijn ballen zo groot als kanonskogels nodig om een film te maken die gebaseerd is op het tumultueuze leven van Napoleon Bonaparte. U treedt niet alleen in de diepe voetsporen van Abel Gance’s vijf-en-een-half uur durende NapolÉon (1927) en Sergei Bondarchuk’s zeven uur durende War and Peace (1966/7) – twee van de meesterwerken van de cinema – maar u waagt zich ook op plaatsen waar de grote Stanley Kubrick faalde.
Nadat hij de sterren had veroverd met 2001: A Space Odyssey, ging de visionaire filmmaker aan de slag om zijn Napoleon-film te maken. Hij las veel. Hij verkende verre locaties. En hij spoorde het Roemeense volksleger aan om 40.000 soldaten en 10.000 cavaleristen in te zetten voor de gevechtsscènes.
Maar Kubrick, die “de beste film ooit gemaakt” beloofde, werd uiteindelijk verslagen, op de knieën gedwongen door de onbetaalbare kosten van de machtige onderneming. Ridley Scott kwam binnen. Scott monteert natuurlijk gigantische producties (Gladiator, Kingdom of Heaven, Exodus: Gods and Kings) alsof het brood-en-boter-soldaten zijn die hij ’s ochtends in zijn eieren moet dopen. Napoleon in vorm brengen? Geen probleem.
“Ik kende Stanley Kubrick,” vertelt hij aan Total Film. “Het script werd me toegestuurd door zijn nalatenschap, om te zeggen: ‘Wil je hier naar kijken?’ Maar het was van geboorte tot dood – de hele rimram. Napoleon heeft 66 veldslagen gedaan. Je kunt geen 66 veldslagen doen [op het scherm]. Dus je moet wat keuzes maken.”
SUBSCRIBE!
(Afbeelding credit: Scott Council/Total Film)
Dit artikel verscheen voor het eerst in het tijdschrift Total Film – abonneer u hier om te besparen op de coverprijs, exclusieve covers te ontvangen en het elke maand bij u thuis of op uw apparaat te laten bezorgen.
Beslissingen beslissingen
(Afbeelding credit: Sony)
Scott kondigde aan dat hij zich op 14 oktober 2020 zou gaan richten op Napoleon, op dezelfde dag dat het filmen van The Last Duel werd afgerond. Hij werkt snel en was in februari 2022 begonnen met de 62-daagse opnames – ja, slechts 62 dagen, belachelijk voor een film van deze omvang. Tegen die tijd waren alle eerder genoemde keuzes gemaakt. Weg was de kindertijd (“Derderangs aristocratie zonder geld, uit Corsica,” haalt Scott zijn schouders op).
De film zou zich richten op de jaren 1793, toen Napoleon de Royalistische rebellen verpletterde tijdens het beleg van Toulon en toen Marie Antoinette geëxecuteerd werd door de guillotine, tot 1821, toen Napoleon in ballingschap stierf op het eiland Sint Helena. Het zou zes grote veldslagen opvoeren, waaronder natuurlijk Waterloo, maar de sleutel tot het ontsluiten van deze logge oorlogskist lag in het feit dat het een karakterstudie werd. De focus zou liggen op de relatie van Napoleon en JosÉphine.
“Hij was zo’n machtig man die zonder twijfel een dictator was, en nauwelijks welwillend – wat hij zei, moest weg,” mijmert Scott. “En toch was hij aan één kant van zijn leven kwetsbaar voor een vrouw. Hij was betoverd, weggeblazen. Ik denk niet dat hij een bijzonder seksueel gedreven soort personage was. JosÉphine was als courtisane fysiek indrukwekkend en had in de gevangenis overleefd. Ze werd in de gevangenis gestopt toen haar man [Alexandre de Beauharnais, een politicus en generaal van de Franse Revolutie] geëxecuteerd werd. De kinderen werden haar afgenomen. In de gevangenis leerde ze dat je beter zwanger kon worden om de guillotine te vermijden. Dus moest ze zich als het ware uitsloven om de meest aangename man te vinden met wie ze het bed in wilde duiken, en proberen zwanger te raken.
“De beste manier was om een man te vinden die van haar zou houden en die zou betalen,” vervolgt hij. “Ze realiseerde zich dat ze geen andere keuze had dan deze middelmatige luitenant te accepteren, die eigenlijk op het punt stond om generaal te worden omdat hij Toulon had ingenomen. Hij aanbad haar, wat het begin was van zijn brieven toen hij bij haar weg was, die bijna kinderlijk waren in hun seksualiteit en hun ondeugendheid. Tegen de tijd dat hij begon te groeien in aanzien en rang, begon ze op te letten. Hij werd de keizer van Frankrijk, en zij werd de keizerin. Ze is nu duidelijk onder de indruk. Houdt ze van hem? Ik weet het niet. Heeft ze hem nodig? Zeker. Dus ik denk nu al dat dit verhaal interessanter is dan een heleboel veldslagen.”
Scott en zijn team hebben de nodige zorgvuldigheid aan de dag gelegd bij hun diepgaande onderzoek naar de man die de filmmaker “de meest onderzochte of over-onderzochte persoon in de geschiedenis” noemt. Maar tussen de algemeen aanvaarde feiten zaten hiaten en tegenstrijdigheden, wat betekende dat de puntjes op de i gezet moesten worden. Een beetje giswerk is niet iets waar Scott zich druk over maakt. “De rest wordt giswerk,” haalt hij zijn schouders op. “Ik heb veel historische films gemaakt. Ik merk dat ik 100 jaar na de gebeurtenis een verslag van iemand anders lees. Dus vraag ik me af: ‘Hoeveel romantiseren ze en werken ze uit? Hoe nauwkeurig is het?’ Het amuseert me altijd als een criticus tegen me zegt: ‘Dit is niet in Jeruzalem gebeurd.’ Ik zeg dan: ‘Was je daar? Dat is het verdomde antwoord.'”
Acteerstations
(Afbeelding credit: Sony)
Om de grote man te spelen – of beter gezegd de kleine man (hoewel 5ft 7in in werkelijkheid niet klein was voor die tijd, en de Britten Napoleons kleine gestalte schalks overdreven) – wendde Scott zich tot Joaquin Phoenix. Het tweetal had eerder samengewerkt in Gladiator, toen Phoenix keizer Commodus speelde. Scott had sindsdien een paar dingen in het vooruitzicht gesteld, maar Napoleon was degene die de kwikzilveren acteur deed toehappen. Dit was een rijke rol voor elke acteur die naar complexiteit verlangt. Zoals Napoleon een alleenheerser was die veel liberale hervormingen doorvoerde, zo streden tegenstrijdige elementen in hem: ambitie, ongebreideld ego, twijfel, loyaliteit, geweld, kwetsbaarheid. Jodie Comer was ondertussen gecast als JosÉphine, ook een glansrol vol glibberige tegenstrijdigheden. Maar de Last Duel-acteur moest zich terugtrekken vanwege een schema botsing toen COVID-19 het nodig maakte om de opnamedata te herschikken. In haar plaats kwam Vanessa Kirby.
“Als keizer moet hij nu een opvolger hebben,” zegt Scott over de film die tussen slaapkamer en strijdtoneel heen en weer springt. “Maar de opvolger kwam niet van haar, dat was onmogelijk. Vanwege de voorgeschiedenis van waarschijnlijk meerdere abortussen. En abortussen waren in die tijd wreed. Ze gebruikten zwavel en arsenicum. Dus moesten ze scheiden. De scheiding was emotioneel catastrofaal voor Napoleon, die het vreselijk vond om dat te moeten doen, maar de druk was duidelijk: hij moest het doen.”
Het zorgt voor een vlezig drama waarbij beide acteurs hun beste beentje voor moeten zetten. Maar hoe werkte het? Scott staat erom bekend dat hij snel opnames maakt op basis van storyboards, terwijl Phoenix het tegenovergestelde is en erop staat om elke regel vanuit elke hoek te onderzoeken en weigert om op bepaalde punten te drukken.
“Als ik een scène lees, krijg ik de geometrie en zelfs de beweging te zien,” zegt Scott. “Dus begin ik de dialoogscène te tekenen. En je moet er met acteurs naar kijken. Ze zullen zeggen: ‘Wacht even, kunnen we er niet op zijn minst over praten?’ Ik zal zeggen: ‘Nou, we kunnen er over praten. Maar vind je dit leuk?’ Ze zullen zeggen: ‘Ja.’ Dus zeg ik: ‘Waarom praten we erover? Laten we dat verdomme doen.'”
Scott zal het nooit toegeven, maar hij heeft een tedere kant. Hij kan de vele geweldige vertolkingen in zijn films dan wel afdoen met een enkele wegwerpzin (“Ik ben erg goed in casting”), maar personages als Thelma and Louise krijg je niet als een filmmaker niet bekwaam is met acteurs, en vol respect voor hen. De regisseur, die voornamelijk als stylist wordt gezien, kan als geen ander de mechaniek en dynamiek van een scène afbreken. En zo was het ook toen Phoenix twee weken voor de opnames naar hem toe kwam om te zeggen dat hij de weg kwijt was, en samen werkten ze elke scène door.
“Joaquin houdt me eerlijk,” grijnst Scott als hem verteld wordt dat Phoenix het zeker nooit zou accepteren om op de set te verschijnen om storyboards na te maken. Er zijn niet veel mensen die Scott zouden durven tegenspreken, met al zijn kennis en prestaties, zijn besluitvaardigheid en kogelvrije zelfvertrouwen, maar Phoenix is er één. “Hij zal zeggen: ‘Wil je dit echt doen?’ Ik zal zeggen: ‘Ja.’ Joaquin en ik hebben een heel goede relatie omdat het een tit-for-tat discussie is. Mijn grootste compliment ooit zal zijn: ‘Christusallemachtig, daar heb ik nooit aan gedacht.’ Dat is het beste compliment.”
Battlegrounds
(Afbeelding credit: Sony)
En dan nu de gevechten. Daar komen de gokkers tenslotte voor, ook al blijven ze voor de politiek en de pillow talk. Napoleon was een briljant bevelhebber wiens veldtochten nog steeds aan militaire academies over de hele wereld worden bestudeerd. Hij nam het op tegen de Oostenrijkers en hun Italiaanse bondgenoten, leidde een militaire expeditie naar Egypte, vocht in de Derde Coalitieoorlog tegen het Verenigd Koninkrijk, het Oostenrijkse Rijk, het Russische Rijk, Napels, Sicilië en Zweden, en nog veel meer.
Zoals Scott hierboven al zei, 66 veldslagen. Bonaparte was verantwoordelijk, zou je kunnen zeggen, voor de zes miljoen burger- en soldatendoden tijdens de Napoleontische oorlogen – deze biopic is geen feest, en doet zijn best om clichés zoals opzwepende speeches te vermijden – maar zijn strategisch vermogen was ongeëvenaard. In de Slag bij Austerlitz, hier verbazingwekkend nagespeeld, bracht hij de oorlog van de Derde Coalitie tot een snel einde door vijandelijke troepen naar een bevroren meer te lokken en het vervolgens met kanonvuur te bestoken.
In Napoleon wordt elke gevechtsscène anders geënsceneerd, en elke scène is adembenemend. Scott is, net als zijn onderwerp, een meesterstrateeg, en zelfs na 128 jaar film en ontelbare verbluffende veldslagen van Welles, Kurosawa, Lean, Peckinpah en Jackson – om nog maar te zwijgen van Scott zelf – slaagt hij erin om nieuwe beelden vast te leggen die raken als een musketkogel tussen de ogen.
“Bedankt dat u dat zegt, maar dat is wie ik ben,” zegt hij. “Als commercieel regisseur [in de jaren 70 en 80] was ik zeer, zeer succesvol. Ik werd regelmatig naar de VS verscheept om reclamespots te maken, zoals deze bloederige commercieel regisseur met een ster. Ik was altijd erg op actie gericht. Ik maakte altijd opnamen van sport. Ik maakte veel opnamen van American football. Het actiegedoe komt, denk ik, ook van…” Een zeldzame pauze. “Het beste wat ik ooit voor mijn carrière had kunnen doen, was naar de kunstacademies gaan waar ik heb gezeten. Ik kan echt tekenen. Na zeven jaar kunstacademie kun je dat verdomme maar beter wel. Ik teken al mijn eigen storyboards. Elk frame wordt getekend, van close-up tot medium shots. De locaties die ik nog niet heb gevonden – ik stel me de locatie voor en dan gaan we op zoek naar die locatie. Visuele vertelling is mijn kracht. Ik vind het daarom heel gemakkelijk om met acht of elf camera’s tegelijk om te gaan.”
Scott nam vroeger twee reclamespots per week op en bediende bij allemaal de camera. Dat heeft hij meegenomen in zijn filmcarrière. “Ik was de enige operator – één camera – bij Alien,” zegt hij. “Ik was de enige operator – één camera – bij The Duellists. Legende. Thelma & Louise. Bij al deze dingen bediende ik de camera. En dus weet ik precies wat een lens me zal geven. Tegenwoordig is dat geëvolueerd naar zes tot acht tot 11 camera’s. Dus ik zit in mijn trailer. Ik heb monitors zoals deze [spreidt armen om een bank met schermen aan te geven]. Ik zit daar en praat met elke operator.”
Hij loopt warm voor zijn thema. “Elke scène is geometrisch. Door 11 tot 14 camera’s te hebben, hebben we Napoleon in 62 dagen opgenomen. Ik doe Gladiator 2 nu in 54 dagen, omdat ik geen 50 takes doe met één camera, op één shot, en me dan omdraai. Deze normale vechtscène, die wel een maand kan duren, doe ik in zes dagen. Dus de besparingen zijn kolossaal.” Ja, als er iemand was die Napoleon in vorm kon krijgen, dan was het Scott wel. Wat zeggen ze ook alweer over filmregisseurs? Ze moeten zijn als een generaal die de leiding heeft over een leger.
Napoleon draait vanaf 22 november 2023 in de bioscoop. Bekijk voor meer aankomende films onze gids met releasedata van films in 2023.
Dit artikel verscheen voor het eerst in nummer 343 van Total Film, dat u hier online kunt kopen.
(Afbeelding credit: Sony/Total Film)