Dit artikel verscheen voor het eerst in het augustusnummer 2023 van het tijdschrift Total Film. U kunt hier een gedrukt exemplaar kopen.
Als Gareth Edwards geen sciencefictionfilms maakt – en wat voor sciencefictionfilms, want zijn eerste drie films zijn Monsters, Godzilla en Rogue One, misschien wel de beste Star Wars-film aan deze kant van de originele trilogie – vindt hij het leuk om familie en vrienden te irriteren met dilemma’s. Ik vind het heerlijk om te zeggen: “Stel je voor dat…” en “Wat zou jij doen als…”,” grijnst hij vanuit zijn basis in LA over Zoom (“Ik kan het niet opbrengen om te zeggen dat ik in LA woon, niet tegen een mede-Brit”), waarbij hij uitlegt dat de beste scenario’s die scenario’s zijn die geen gemakkelijke uitweg bieden. Zoals: “Als je terug in de tijd zou kunnen gaan en Hitler zou kunnen vermoorden, maar het probleem is dat hij een onschuldig kind van vier is, zou je het dan kunnen doen?
En zo kwam hij bij het ethische dilemma dat de kern vormt van zijn nieuwe sciencefiction actiedrama The Creator. Het is het jaar 2070. AI heeft een kernkop laten ontploffen in Los Angeles, wat een totale oorlog heeft ontketend. En John David Washingtons ex-special forces agent Joshua is naar Nieuw-Azië gegaan (“Dat noemen we een verzameling landen in Zuidoost-Azië, waar deze oorlog gaande is,” legt Edwards uit) en heeft het ultieme AI-wapen gevonden… dat een kind blijkt te zijn, gespeeld door nieuwkomer Madeleine Yuna Voyles. ‘Executeer haar, of we sterven uit,’ krijgt Joshua te horen, zoals te zien is in de huidprikkelende trailer. Maar kan hij het doen? Edwards’ grijns wordt breder. Als de mensen de oorlog willen winnen en willen overleven, hoeven ze alleen maar deze geavanceerde AI te vernietigen. Dit wapen is de eerste AI die de mens zal overtreffen. Al het andere in onze film is gelijk aan de mens – hetzelfde, eigenlijk copy-and-paste. Maar zij is dit nieuwe ding, de singulariteit, die alles zal veranderen. De [mensen] willen deze technologie vernietigd zien. En dan komen ze er eigenlijk achter dat het een zesjarig meisje is, en vanaf dat moment gaat het mis. Het is duidelijk dat de reis van John Davids personage bestaat uit het constante besef van “Ik moet dit ding op een gegeven moment doden”, terwijl hij met dit kind reist, en hoe dat hem begint te beïnvloeden.
Sommige kijkers van de trailer twitterden opgewonden dat The Creator lijkt op Terminator 2: Judgment Day van Edwards – oorlog tegen AI, een atoombom, een kind dat bedreigd wordt. Maar Edwards, een grote fan van James Cameron (“Ik ben opgegroeid met het kijken naar zijn films tot de dood erop volgt”), ontkracht deze theorieën voorzichtig en zegt dat de trailer de eerste paar minuten van The Creator communiceert; de film neemt vanaf daar andere wendingen. Meer van invloed, zegt hij, is Stephen Frears’ thriller The Hit uit 1984, waarin een stel criminelen gespeeld door John Hurt en Tim Roth ex-crimineel Terence Stamp vangen, die 10 jaar geleden zijn bende verlinkt heeft. Ze krijgen de opdracht om hem door Spanje en Frankrijk te rijden, naar Parijs, om daar zijn lot te ondergaan, maar vormen onderweg een band. Hetzelfde geldt voor Joshua en Alphie, zoals onze held het kind noemt (de codenaam van het wapen is Alpha Omega), maar dan met een laagje geavanceerde complexiteit. “Breng je de toekomst van de mensheid in gevaar door een trucje?” vraagt Edwards, nadenkend over de filosofische vraag van de dag: kan AI simpelweg emoties nabootsen, of is het mogelijk om te evolueren naar een staat van echte gevoelens? Zo van “Dit is niet echt; dit is gewoon een laptop, zet hem maar uit”. Begrijpt u wat ik bedoel? Daar gaat de film eigenlijk over. Er zijn al die vragen.” Edwards laat zijn grootste grijns tot nu toe zien. En er is geen gemakkelijk antwoord.
Wereldbevolking
(Afbeelding credit: 20th Century Studios)
Toen Edwards Washington voor het eerst ontmoette in de Polo Lounge in Beverly Hills (“Onze agenten hebben het uitgekozen,” zegt hij, beschaamd dat het sjiek klinkt), dacht hij dat de ster uit BlacKkKlansman, Malcolm & Marie en Tenet “de draak stak”. Ik had een Star Wars COVID masker dat ik droeg om hem te ontmoeten,” lacht Washington, zoon van Denzel, die vandaag gekleed is in een gewoon zwart T-shirt. “Het was waarschijnlijk overdreven, maar ik ben echt een geek voor Star Wars. Ik werd helemaal gek [toen ik Rogue One zag]. Ik kon niet geloven wat ik zag – en natuurlijk hoe het afliep en hoe het aansloot op de originelen, die mijn favorieten zijn.” De ontmoeting was bedoeld als een snelle, maar het klikte en ze hebben drie uur lang gekletst. Edwards beschrijft Washington als ‘een heel aardige ziel’, terwijl de acteur de filmmaker ‘zen’ noemt en verwijst naar de ‘rust’ van hun ontmoeting. Rijdend naar huis herinnert Edwards zich dat “ik billboard na billboard passeerde van J.D. die me gewoon aankeek en een pistool op me richtte. Tenet was in de bioscoop; en Washington, tegen de tijd dat Edwards de voordeur binnenkwam, zat in The Creator.
Net zo pijnloos was de casting van Voyles als Alphie. Van de honderden auditiebandjes die tijdens de pandemie werden opgestuurd, was Voyles, die in San Diego woont en van Zuidoost-Aziatische afkomst is, de eerste kandidaat die Edwards persoonlijk ontmoette. Hij nam haar en haar ouders mee naar het Universal themapark (“Zodat ik kon controleren of de familie stabiel en cool was – we zouden vijf maanden met deze mensen moeten doorbrengen, in the middle of nowhere”) en ze slaagde in de emotionele scène die ze moest voorbereiden. Toen deed ze er nog een, dit keer zonder waarschuwing vooraf. Ik werd paranoïde dat haar moeder haar misschien heel goed had voorbereid en dat ze binnenkwam als een geladen pistool, klaar om een emotionele scène te doen,” zegt Edwards. Dus ik zei: “Wil je een nieuw idee spelen?” We deden nog iets anders dat ook heel emotioneel was. Het was hartverscheurend om te zien. Toen ze wegging, keken we elkaar aan en zeiden we: “Waarom moeten we doorgaan met de audities? Dit is het, toch?”.
Andere hoofdrolspelers zijn Gemma Chan en Ken Watanabe, de eerste is geen onbekende in AI-drama’s nadat hij de hoofdrol speelde als de slaafse ‘synth’ Mia in de hit C4-serie Humans, en de laatste is geen onbekende voor Edwards gezien zijn rol als Monarch-bioloog Dr. Ishir Serizawa in Godzilla. Edwards geeft details over hun rollen in het drama, maar om dat te doen moeten er spoilers worden genoemd. Total Film verzekert hem dat deze spoilers niet aan de lezers zullen worden doorgegeven. Dus over Watanabe’s Harun zeggen we niets, en over Chan’s Maya laten we het hierbij: zij is Joshua’s vermiste vrouw, om wie hij rouwt. Hij is een gekwelde man, een man die alles verloren heeft, een man die op zoek is naar verlossing,” legt Washington uit, waarbij hij benadrukt hoe belangrijk het voor hem was dat The Creator “de menselijkheid, de gevoelens, de emoties” integreert met het spektakel. Hij is een man die tussen twee werelden in zit. Een man die te maken heeft gehad met discriminatie. Hij paste er niet helemaal tussen vanwege zijn Papoea-Nieuw-Guinea bloedlijn. Hij was niet per se Amerikaans genoeg, of Zwart genoeg. En ik wil het niet verklappen, maar…’ Hij verklapt het wel; het zal hier niet herhaald worden. “Dus er zijn allemaal interessante manieren om Joshua te bekijken, als ik denk aan wat hij heeft verloren, en wat hij heeft moeten overwinnen, en waar hij mee omgaat, als soldaat, en vechtend voor zijn land, en de juiste dingen doend,” besluit hij.
Robotoorlogen
(Afbeelding credit: Disney/20th Century Studios)
Toen Edwards en zijn co-schrijver Chris Weitz (Rogue One, The Golden Compass) in 2020 aan The Creator begonnen te werken, hadden ze er geen idee van dat AI zo’n belangrijk gespreksonderwerp zou worden als hun film in 2023 zou landen. Natuurlijk is AI al tientallen jaren lang in talloze sciencefictionfilms en -shows voorgekomen (zie het artikel op p. 44 voor enkele goede voorbeelden), maar dit jaar heeft het een explosieve groei doorgemaakt in het publieke bewustzijn, met ChatGPT als gespreksonderwerp. Het was een toevalstreffer,” haalt Edwards zijn schouders op. Toen we begonnen, was de AI in de film eigenlijk een allegorie voor mensen die anders zijn. Maar ik hou natuurlijk van sciencefiction, en ik denk dat de beste sciencefiction vlees op de botten heeft. Het verkent ideeën. Het is meestal in staat om dingen te verkennen die andere genres niet zo extreem kunnen verkennen. En dus zodra je een AI in je verhaallijn hebt, zijn de vragen die heel snel opkomen superfascinerend: zijn ze echt? Hoe zou je dat ooit weten? Maakt het wat uit? Wat gebeurt er als je ze wilt uitschakelen? Willen ze uitgeschakeld worden?
Tijdens het filmen, terwijl Edwards naar de set midden in de jungle reed (later meer over de verre locaties), kreeg hij een link toegestuurd van een journalist die een gesprek voerde met een AI. Net als de rest van ons was hij onder de indruk van de “schokkend echte reacties van een niet-mens”. De film begon als verre filosofische vragen die ik misschien niet van mijn leven zou meemaken, en toen, toen we aan het filmen waren, kwamen plotseling die nieuwsberichten over mensen die met AI werken en het gevoel hebben dat ze bewust zouden kunnen zijn, en dat soort dingen. Washington zegt dat The Creator de tijd vindt om diep in de filosofische vragen te duiken. De actie speelt zich af in een tijd waarin mensen en AI volledig geïntegreerd zijn, en de acteur deelt wat van Joshua’s achtergrondverhaal met Total Film en legt uit dat zijn moeder AI gebruikte om dichter bij God te komen, en dat zijn vader AI, of ‘simulanten’, gebruikte om kinderen van de straat te helpen. “Er doen altijd van die ideeën de ronde; de voor- en nadelen ervan,” zegt hij. Kunnen ze mensen dichter bij spiritualiteit brengen, bij geweldloosheid? Neemt het tegelijkertijd banen weg? Wie mag er beslissen? Wie mag de AI-technologie maken? Het wordt zo gepolitiseerd, wat ook interessant is aan onze film, vanwege de ideologie van Amerika versus Nieuw-Azië. Het is zeker een thema in deze film, die uiteindelijk op een bepaald punt het echte leven zal weerspiegelen. Het zal van land tot land zijn, of misschien van staat tot staat.
Edwards laat zich niet uit over zijn persoonlijke gevoelens ten opzichte van AI en of hij, net als Total Film, echt bang is dat alles op een gegeven moment volledig Skynet wordt. Nou, hopelijk sparen ze mij als ze het overnemen, want ik heb deze film over hen gemaakt,” lacht hij. “Ik denk dat de eerlijke waarheid is dat het heel moeilijk is om deze vraag te beantwoorden, want het is net als praten over elektriciteit rond de eeuwwisseling. Alles wat we nu zeggen, zal er over drie of vier jaar – of zelfs drie of vier maanden – idioot uitzien. Maar ik denk dat iedereen het erover eens is dat het baanbrekend zal zijn. Het zal vergelijkbaar zijn met computers en het internet, zo niet meer.” Hij gaat voorover zitten. Als sciencefictionfan vraag je je af of je ooit mensen op Mars zult zien, of dat we ooit buitenaards leven zullen ontdekken? Nou, ik had niet gedacht dat we volledig overtuigende AI zouden hebben waar je mee kunt communiceren, zoals HAL in 2001. Dus [wat betreft The Creator], wat begon als een sciencefictionfilm voelt nu meer als een documentaire.’
Schieten om te prikkelen
(Afbeelding credit: Disney/20th Century Studios)
Echte wetenschap die speculatieve fantasie inhaalt is niet de enige reden waarom The Creator aanvoelt als een documentaire. Een andere belangrijke factor is Edwards’ manier van filmmaken, want hij probeerde alles wat hij geleerd had over Hollywood-kaskrakers Godzilla en Rogue One te combineren met de guerrilla opnamestijl van zijn debuutfilm Monsters, die $500.000 kostte. In die film uit 2010, die zich zes jaar na een buitenaardse invasie afspeelt, begeleidt de journalist van Scoot McNairy de Amerikaanse toeriste van Whitney Able door een besmet gebied in Mexico naar de grens met de VS. Monsters werd opgenomen met digitale camera’s in Belize, Mexico, Guatemala, Costa Rica en de VS, waarbij veel locaties zonder toestemming werden vastgelegd. De totale crew bestond uit zeven mensen, inclusief Edwards en zijn twee hoofdrolspelers.
Bij Rogue One had Edwards last van studio-interferentie tijdens de postproductie, en hij was er huiverig voor om weer zo’n tentpole-film te maken. Denis Villeneuve’s Arrival, die in hetzelfde jaar uitkwam als Rogue One, was de ruimte die hij in de toekomst wilde innemen. Met een kostprijs van 47 miljoen dollar, in tegenstelling tot de meer dan 200 miljoen dollar van Rogue, was het duur genoeg om de enorme visie te realiseren, maar niet zo duur dat het de controle van de regisseur zou aantasten. The Creator kostte ongeveer 86 miljoen dollar. “Als je een low-budget film maakt, en je schrijft de voor- en nadelen van het feit dat je geen geld hebt, dan wissel je ze gewoon om als je een high-budget film maakt: alles wat makkelijk was wordt moeilijk, en alles wat moeilijk was wordt makkelijk,” merkt Edwards op. Dus het uiteindelijke doel is, hoe krijg je beide dingen gemakkelijk? Het is niet zo eenvoudig als het maken van een middelmatige budgetfilm. Wat is dan het geheim? We waren soms guerrilla,” zegt Edwards. ‘We got down to just a few of us. We went to the top of the Himalayas, and it was just me, John David, a camera guy, and Jim [Spencer], who was the line producer on Monsters as well. We didn’t even have sound at times. We went to Indonesia, Nepal, Japan, Cambodia, Vietnam, Thailand. I was really impressed with Oren [Soffer, the DoP who took over from Greig Fraser, his mentor, when Fraser was obliged to shoot Dune: Part Two having won an Oscar for Dune]. Oren’s a real future rising star in the DoP world. He’s super-smart. He’s got a great eye. And I was shooting a lot of the film. I was operating the camera, like I did on Monsters and Rogue One. But Oren would be…’ He pauses to best express it. We wilden 360 graden – de mogelijkheid om op elk moment te draaien en alles te zien. Ik wilde niet dat de acteurs zich beperkt voelden.
Tijdens de laatste anderhalve maand van het filmen, toen we in Indonesië, Cambodja en Japan waren,” zegt Washington, “wist ik niet zeker of dit een New Regency of Disney-budgetfilm was of niet. Ik had zoiets van: “Is dit een indie? Is dit een documentaire?” Op een geweldige, verfrissende manier.” De opnamestijl was vrij. We namen gewoon drie minuten per keer, vijf minuten, 10 minuten of wat er maar nodig was,” vervolgt Washington. En we zouden het gewoon herhalen. We zouden niet echt resetten. We zouden starten en doorgaan, starten en doorgaan, terwijl de camera nog steeds rolde. Het beïnvloedt je absoluut om op elk moment de waarheid te vertellen. Wees je van niets anders bewust. Het weerhield me ervan om naar mezelf te luisteren als een zin verkeerd was, om na te denken of mijn hoek wel goed was, of ik wel een doel raakte. Edwards koos een nieuwe aanpak voor het opbouwen van de wereld door naar echte landen, echte steden, echte tempels, echte stranden, echte alles te gaan, en vervolgens productieontwerper James Clyne en de digitale-effectenwizards van ILM, onder leiding van Jay Cooper, bovenop de beelden te laten bouwen. Dit zorgde voor een naturalistische, doorleefde look. Ik wilde echt beginnen met de echte wereld,” knikt Edwards, “Als je om te beginnen al het conceptuele werk doet en je de wereld voorstelt via Photoshop, dan is wat er gebeurt dat je uiteindelijk probeert om dat soort plekken te vinden, maar dat lukt niet. Dus moet je ze op de sets bouwen, en dan eindig je met groen scherm. En voordat je het weet, voelt het vals aan. We hebben het eigenlijk achterstevoren gedaan.
Gebouwen, wapens, voertuigen – ze werden allemaal uit de werkelijkheid gehaald voordat ze werden getrouwd en in verschillende vormen gegoten. Als de ontwerpen niet ver genoeg gingen, voelde het niet futuristisch; als ze te ver gingen, was het niet langer herkenbaar. De balans moest precies goed zijn. Wat niet wil zeggen dat er geen speelruimte was. “Als je midden in een dorp in Thailand staat, zie je een brommer uit de jaren zeventig die iemand de afgelopen 50 jaar in leven heeft weten te houden, vlak naast een elektrische auto,” zegt Edwards. Het voelt heel natuurlijk dat er een mix is van futurisme en verleden.
Edwards paste deze organische benadering van filmmaken zelfs toe op de simulanten in de film. “Ik wilde dat de AI heel menselijk aanvoelde,” zegt hij. Eigenlijk geloven de AI’s in onze wereld dat ze echt zijn. Ze voelen zich net zo 100% levend als ieder ander.’ Hoe dat zo? We hebben in acht verschillende landen gefilmd, en we gingen naar kleine gemeenschappen en namen scènes op in echte hutten en tempels. We hebben nooit iemand verteld of het robots zouden zijn of niet. Ze begrepen dat het sciencefiction was en dat er robots zouden zijn, maar we hebben nooit iemand laten weten wie er wel of geen AI zou zijn, omdat we niet wilden dat ze zich anders zouden gedragen. En dan kozen we in de postproductie wie er een robot zou zijn, gebaseerd op hun prestaties. Hoe natuurlijker ze waren, hoe spannender het was om die persoon AI te maken! Special-effects supervisor Jay Cooper (Avengers: Endgame, Star Wars: Episode VIII – The Last Jedi) vond het geweldig om op deze manier te werken, en wees erop dat het gebruik van echte acteurs authentieker is dan het gebruik van motion-capture uitvoeringen. Als ik tegen je zou zeggen: “Oké, ik wil nu een voorbeeld van je beweging. Kun je van A naar B lopen?” U zult er een beetje zelfbewust over zijn,” zegt hij. “Dus de robots zijn vervangers van mensen die er op de dag zelf zijn” En u dacht dat het spotten van de replicanten in Blade Runner moeilijk was.
Grootte is belangrijk
(Afbeelding credit: Disney/20th Century Studios)
Wat spektakel betreft, denk geen seconde dat al deze toewijding aan realisme op de grond betekent dat er een tekort aan is. De Schepper is enorm wanneer dat nodig is. We hebben [virtuele productietechniek op de set] StageCraft gedaan,” zegt Edwards. Het was echt een contrasterende opname, want het ene moment waren we op de duurste soundstage ter wereld en drie dagen later zaten we met z’n drieën op de top van de Himalaya.” Het was een verschuiving van stijlen die Washington, een begenadigd American football-speler wiens vaardigheden te zien zijn in de HBO-serie Ballers, vergelijkt met ‘van een koud bad naar een warm bad gaan en dan weer terug naar een koud bad om de blauwe plek die je hebt onder controle te houden’. Zelfs toen Washington in afgelegen dorpen en boerderijen rondliep en interactie had met de inwoners, moest hij hen leren om dingen te zien die je niet zou geloven: “We gaven een acteursopleiding aan deze lokale bevolking, aan deze boerderijen,” zegt hij. “Je weet wel, “Als er een groot ruimteschip aankomt, dan acteer je zo.”
We hebben zeker voor de hekken gezwaaid,” belooft Edwards. Er is een gigantisch tankgevecht in dit drijvende dorp. We hebben het min of meer echt gedaan. Er is een geweldige locatie in Thailand met een gigantische brug. Het zag eruit als iets uit een film van David Lean. En toen hebben onze special-effectsjongens de grootste rookmachine laten komen die ze maar konden krijgen. We hadden rookmachines van verschillende grootte, en die werd “the giant motherfucker” genoemd. Toen we die [scène] filmden, hadden we heel veel figuranten die aan het rennen en schreeuwen waren. Op de camera voelde het gewoon als iets uit de jaren 70 en 60 – een ander tijdperk van filmmaken. Nu wordt alles meestal digitaal gedaan met figuranten en zo. Er is geen sprake van het kopiëren en plakken van mensenmassa’s in The Creator. Het enorme lopende lasergevecht op het strand, dat in de trailer te zien is? De productie mocht het strand niet afsluiten, dus werd er gewoon gefilmd, met figuranten zover het oog reikte. Het doel was om het te laten voelen als het soort films waar we van opgroeiden,” zegt Edwards. Onze toekomst is gebaseerd op hoe wij dachten dat de toekomst eruit zou zien toen we in de jaren 80 waren, in plaats van dat het allemaal een gelikte Apple Mac-versie van de toekomst zou zijn. We wilden dat het meer een Sony Walkman- of een Nintendo-versie van de toekomst zou zijn.
Wanneer Total Film met Washington praat, heeft hij net de voltooide film voor het eerst gezien. Hij is overweldigd en heeft moeite om de woorden te vinden om het het beste te beschrijven. Hij heeft het over de “reikwijdte” en de “botsing van schoonheid en geweld”, voordat hij het samenvat met “emotioneel”. De acteur vergelijkt Edwards met Tenet-regisseur Christopher DISNEY Nolan, omdat ze graag iedereen bij het proces betrekken, om elk detail geven en enorme, meeslepende spektakels maken. Edwards kan nog steeds niet geloven dat hij het mocht maken. En zijn manier. Eerlijk gezegd is het geweldig geweest,” straalt hij. New Regency verdient een medaille omdat ze de ballen hebben om originele genrefilms te maken. Ik denk dat we een van de weinige, zo niet de enige grote film zijn die deze zomer uitkomt, die niet gebaseerd is op een boek of een IP of een franchise. Het is krankzinnig dat het zover gekomen is. Het feit dat ze bereid waren om deze film te maken was ongelooflijk. En ze hebben me de hele tijd echt gesteund als filmmaker. Ze waren fantastisch.’
Edwards’ gedachten gaan uit naar de films van Steven Spielberg, die net als Cameron één van zijn goden is. Wat Spielberg beter doet dan wie dan ook, zijn die momenten van anticipatie, van oogverblindende onthulling. Wat films kunnen doen wat boeken of toneelstukken niet kunnen, is je kippenvel bezorgen, een soort ontzag en verwondering. Ik heb het gevoel dat de twee sleutelzinnen die het meest werden gezegd toen we The Creator aan het maken waren, “episch” en “emotioneel” waren. Als je iets kunt maken dat episch en ook emotioneel is, dan is dat de heilige graal van het filmmaken.
The Creator draait nu in de Britse bioscopen en vanaf 29 september in de Amerikaanse bioscopen. Voor nog veel meer van Total Film kunt u zich abonneren op het tijdschrift en nooit meer een wereld-exclusief artikel missen.