Toen het volgende project van regisseur Christopher Nolan werd aangekondigd, een biopic over de vader van de atoombom, J. Robert Oppenheimer, kreeg het nieuws gemengde reacties. Het kiezen van de theoretische natuurkundige als zijn volgende onderwerp was een natuurlijke stap voor de filmmaker die al lang gefascineerd is door de wetenschap (zijn prachtige odyssee Interstellar) en al eerder historische stukken heeft aangepakt (het krachtige Dunkirk). Oppenheimer zelf wordt zelfs genoemd in het vorige werk van de auteur, Tenet, waarbij hoofdrolspeler Robert Pattinson Nolan een boek met toespraken van de natuurkundige cadeau deed als inpakcadeau, waardoor hij nog meer geïnspireerd werd.
Het was echter de keuze van het woord “biopic” in deze nieuwsartikelen die tot enige verbijstering leidde. We hebben het hier over Christopher Nolan, een filmmaker die het nooit helemaal eerlijk speelt en het vertellen van filmverhalen voortdurend naar nieuwe, nog niet eerder ontdekte hoogten duwt. Zijn rooffilm Inception speelde zich af in de wereld van dromen, zijn actiespektakel Tenet zag het heden aangevallen worden vanuit de toekomst, zijn Dark Knight superheldentrilogie is een meesterlijk geaarde misdaadsaga, terwijl het moordmysterie Memento een hoofdpersoon met anterograde amnesie had. Er was gewoon geen sprake van dat Oppenheimer een rechttoe rechtaan biopic zou worden.
De gevolgen van obsessie
(Afbeelding credit: Universal)
Dus hoewel de resulterende film inderdaad biografisch is en de gebeurtenissen in Oppenheimers leven onderzoekt en zijn sleutelrol in de ontwikkeling van ’s werelds eerste kernwapens als onderdeel van het Manhattan Project, is het zeker geen biopic. In plaats daarvan worden al deze genreconventies overboord gegooid en speelt de film zich af als een psychologische thriller, soms zelfs als een horror. Het laat het publiek midden in wat de generaal Groves van Matt Damon nauwkeurig beschrijft als “het belangrijkste dat ooit in de geschiedenis van de wereld is gebeurd”. We zien deze pijnlijke en spannende gebeurtenissen door de ogen van degenen die erbij waren, en dat is in de eerste plaats Oppenheimer.
Zoals Nolan zelf benadrukt in een gesprek met GamesRadar+ voorafgaand aan de première in Groot-Brittannië: “Dit is geen documentaire, het is een creatieve interpretatie van hoe het moet zijn geweest om dit buitengewone leven te leiden en in deze ongelooflijke, spannende situaties terecht te komen.” En “spannend” is inderdaad het juiste woord als Nolan zijn lange verkenning van obsessie en gevolgen op de meest extreme schaal voortzet – zoals in de film te zien is, was er een “bijna nul” kans, niet een “nul” kans, dat de ontploffing van de bom tijdens de Trinity-test de atmosfeer zou doen ontbranden en de wereld zou vernietigen. Hoewel dat fysiek niet gebeurde, vraagt de film zich zeker af of het figuurlijk wel gebeurde. De beruchte woorden van de natuurkundige – “Ik ben de dood geworden, de vernietiger van werelden” – weerklinken nog lang nadat de aftiteling is afgelopen.
Splijting vs. fusie
(Afbeelding credit: Universal)
Cruciaal is echter dat de film niet probeert een oordeel te vellen over Oppenheimer of zijn daden, en hetzelfde kan gezegd worden van alle betrokken mannen of vrouwen, maar ons in plaats daarvan de verschillende perspectieven toont die zij hadden op de meest complexe morele keuzes. Zoals Nolan ons vertelt: “Ik wilde het publiek echt betrekken bij de dilemma’s van Oppenheimer, ik wilde dat ze hem niet zouden veroordelen, maar dat ze hem zouden begrijpen.” Om dit te kunnen doen, wordt de film gepresenteerd via twee sequenties die een uitgebreid maar levendig beeld schetsen: kernsplijting tegen kernfusie, kleur tegen zwart-wit, het perspectief van Oppenheimer tegen dat van Lewis Strauss (een belangrijke figuur in de politiek van het nucleaire beleid in de VS, gespeeld door een ongelooflijke Robert Downey Jr. die tijdens het prijzenseizoen zeker in de prijzen zal vallen voor Beste Bijrol).
Ik wilde dat ze hem niet zouden veroordelen, maar begrijpen.
Nolan even went to the extent of penning the fission scenes in first-person, something which is remarkably unusual for scriptwriting but allowed these to be very distinguished from the fusion sequences and really dive into Oppenheimer’s mind: “I wrote that, the fission portion, the color sequences, in the first-person and they’re very, very intensely subjective. It really is everything from Oppenheimer’s point of view. And then we contrast that with the fusion section, which is in black-and-white to just sort of orient the audience that yes, this is a slightly different point of view on Oppenheimer’s story, from a different point in time, more from Strauss’ perspective. Ultimately, the two things sort of come together. But for me, structure is very important. I really can’t embark on my script until I know the structure – then I know how it will play out across the film.”
Botsing
(Afbeelding credit: Universal)
Zoals Nolan al plaagt, botsen de twee scènes, waarbij bepaalde cruciale momenten vanuit beide perspectieven worden bekeken – kernsplijting en kernfusie, die van Oppenheimer en Strauss. Hoewel het belang van Strauss niet onderschat mag worden (bij mijn tweede kijkbeurt werd zijn rol zelfs steeds belangrijker), draait het uiteindelijk allemaal om Oppenheimer en daarom brengen we het grootste deel van onze tijd door achter de spookachtige, doordringende blauwe ogen van acteur Cillian Murphy. Omdat Nolan dit deel vanuit de eerste persoon schrijft, moesten we ons afvragen: hoe begin je in hemelsnaam de getroebleerde, gemartelde en geweldige geest van Oppenheimer te begrijpen?
Welnu, Nolan geeft toe dat hij erg dankbaar is dat hij een briljant uitgangspunt had in de bekroonde biografie American Prometheus, die hem het vertrouwen gaf om in dit complexe verhaal te duiken: “Ik hoefde alleen maar te interpreteren [grinnikt]! Ik had het geluk dat ik kon werken vanuit een ongelooflijk boek van Kai Bird en Martin J. Sherwin, dat meer dan 25 jaar geleden werd geschreven en de Pulitzer Prize won. Het geeft je een ongelooflijke hoeveelheid autoriteit en informatie. Dus dat gaf me het vertrouwen om van daaruit te interpreteren.”
We waren niet op zoek naar een soort imitatie van Oppenheimer, maar naar een interpretatie.
Toen Nolan eenmaal zijn interpretatie van Oppenheimer had geschreven, was het tijd om die door te geven aan de acteur die de natuurkundige moest vertolken. Dat zou niemand minder zijn dan Murphy, die zijn eerste hoofdrol voor de filmmaker op zich nam nadat hij in vijf van zijn films had gespeeld.
De regisseur kent elkaar al meer dan 20 jaar en is al lang op zoek naar de perfecte hoofdrol voor de Ierse acteur. Voor Nolan was het essentieel dat Murphy zijn eigen perspectief op het script en het personage zou inbrengen en dat over de interpretatie van de filmmaker heen zou leggen: “Toen Cillian aan het project begon, was het eerste wat ik tegen hem zei dat we niet op zoek waren naar een soort imitatie van Oppenheimer, maar dat we in plaats daarvan op zoek waren naar een interpretatie en een eigen personage dat het publiek toegang geeft tot hoe de ervaring van het leven in deze tijd geweest zou kunnen zijn.”
Een overweldigende kracht
(Afbeelding credit: Universal)
En in de film leven we echt in het hoofd van Oppenheimer en zien we de wereld door zijn ogen, in tegenstelling tot hoe iemand anders die ziet. Als Oppenheimer naar de nachthemel kijkt, ziet hij sterren sterven waardoor uitgestrekte zwarte gaten ontstaan, en binnen de eenvoudigste objecten zien we atomen botsen. Zijn toch al suggestieve, hoewel soms opwindende, visioenen worden steeds donkerder na de ontploffing van de bom, wanneer kamers plotseling doorboord worden met een verblindend wit licht en de huid van de gezichten van de mensen die voor hem staan afbladdert.
Het heeft iets dreigends, het is een kracht die hem bijna overweldigt.
Begeleid door de vlammende score van componist Ludwig GÖransson en een meeslepend geluidsontwerp, zijn deze pakkende beelden vaak extreem overweldigend – vooral als u op een IMAX-scherm kijkt – maar dat is precies de bedoeling, het weerspiegelt de gemoedstoestand van Oppenheimer.
For Nolan, it was the only way to show this unusual power that these physicists were exploring, as he passionately explains: “It’s letting us into his mind to at least see the radical and colossal nature of the shift from classical physics to quantum physics. These were wizards, visionaries, working at a time where they were completely reconceiving ideas about what the world is. They are looking into dull matter and are seeing energy there, energy that ultimately can be released as an atomic bomb. So, we needed this audiovisual thread from his innermost thought process as a young man that’s beautiful but inherently dangerous, there’s something kind of threatening about it, it’s a power that almost overwhelms him, he finds a way to channel it. That thread would run right the way through to the Trinity test, which is an outward expression of that power that he’s seeing everywhere around him.”
Schoonheid in gevaar
(Afbeelding credit: Universal)
Veel van de beelden die gebruikt worden voor de visioenen van Oppenheimer zijn ook te zien tijdens de scène waar veel mensen op zullen wachten – de detonatie van de Trinity-test. Bij aanvang van het project wist Nolan dat deze scène cruciaal zou zijn en veel hard werk zou vereisen, vooral omdat hij trouw blijft aan praktische effecten en er geen CGI wordt gebruikt in de drie uur die Oppenheimer duurt. En voor de filmmaker was het koppelen van Trinity aan de vroege visioenen van de natuurkundige de sleutel tot het ontsluiten van dit climactische moment: “We hebben geprobeerd om de technieken aan elkaar te koppelen. Een van de eerste mensen aan wie ik het script liet zien, was mijn supervisor voor visuele effecten Andrew Jackson en ik zei tegen hem dat ik geen computergraphics wilde gebruiken, maar dat we met een gereedschapskist moesten komen, een bibliotheek van beelden die deze concepten van golven, deeltjes, energie, buitenruimte en binnenruimte, contrasterende dingen, kunnen weergeven. En we wilden dat het gevoel overal een analoog gevoel zou zijn dat al deze dingen verbindt tot en met de Trinity-test, die absoluut prachtig maar tegelijkertijd absoluut gevaarlijk moest zijn. Het moest die echte dreiging hebben.”
Het moest die echte dreiging hebben
Hoewel de film van Nolan geen gemakkelijke antwoorden geeft, geen oordeel, geen conclusies, en het aan het publiek overlaat om zelf te beslissen wat ze van de gebeurtenissen vinden, is één ding overduidelijk – Oppenheimer put uit de angst van de regisseur voor kernenergie. Zoals hij hierboven zegt, is het een “echte dreiging”, zowel toen als nu, en deze film klopt met urgentie. Ondanks het feit dat de film zich in het verleden afspeelt, spreekt hij tot de wereld waarin we vandaag de dag leven en wat ons te wachten staat.
Oppenheimer verschijnt op 21 juli in de Britse en Amerikaanse bioscopen. Bekijk in de tussentijd onze gids met de rest van de spannendste aankomende films in 2023 en daarna.